Ngăn chặn các hình thức lừa đảo tiền ảo, trách nhiệm không của riêng ai

Cơ quan công an làm việc với đối tượng Nguyễn Hòa Bình liên quan đến dự án đồng tiền số Antex. Nguồn: Công an TP Hà Nội

Vì sao người dân ngại tố giác hành vi lừa đảo?

Mới đây nhất, theo kết quả điều tra ban đầu của Công an thành phố Hà Nội, dự án (tiền ảo) tiền số Antex đã phát hành và bán token cho khoảng 30.000 nhà đầu tư, thu về 4,5 triệu USDT (tương đương 117 tỷ đồng). Tuy nhiên, ngoài những người phản ánh, tố cáo lẫn nhau trên mạng xã hội về việc bị mất tiền khi tham gia đầu tư vào dự án tiền ảo này, thì việc điều tra của Công an thành phố Hà Nội lại được thực hiện từ đơn tố cáo của một nhà đầu tư ở Ninh Bình, với số tiền đầu tư là 2.000 USD (khoảng 47 triệu đồng).

Theo các chuyên gia, có nhiều nguyên nhân khiến các nạn nhân chọn cách im lặng khi bị lừa trong đầu tư tiền ảo. Thứ nhất, do tiền ảo chưa được pháp luật Việt Nam công nhận là phương tiện thanh toán hợp pháp. Mặc dù Luật Công nghiệp Công nghệ số được Quốc hội thông qua ngày 14/6/2025 đã công nhận “tài sản số” là một loại tài sản hợp pháp, song phải đến ngày 1/1/2026, luật này mới có hiệu lực. Thứ hai, nhiều người có tâm lý xấu hổ, ngại thừa nhận mình bị lừa, vì họ từng tin vào viễn cảnh “làm giàu nhanh” và sợ mất danh dự, uy tín cá nhân. Một số khác vừa là nạn nhân, vừa là người môi giới, lôi kéo người khác tham gia để nhận hoa hồng, thù lao, nên lo sợ sẽ bị truy cứu trách nhiệm nếu đứng ra tố cáo. Ngoài ra, có người vẫn tin vào lời hứa “dự án sắp hồi sinh”, nên chọn cách chờ đợi thay vì trình báo cơ quan chức năng. Thêm vào đó, các đối tượng lừa đảo thường ẩn danh, hoạt động qua các hội nhóm kín trên diễn đàn, mạng xã hội, gây khó khăn cho việc xác định danh tính, khiến nạn nhân dù muốn tố cáo cũng không biết bắt đầu từ đâu.

Trách nhiệm không của riêng ai

Các vụ lừa đảo tiền ảo trong thời gian qua không chỉ gây thiệt hại tài sản cho nhà đầu tư, mà còn làm suy giảm niềm tin vào hệ thống tài chính, vào năng lực quản lý của Nhà nước. Sự im lặng của nạn nhân khiến việc điều tra, xử lý khó khăn hơn, đồng thời tạo điều kiện cho tội phạm tái diễn dưới nhiều hình thức lừa đảo mới.

Trước thực tế đó, việc xác định rõ vai trò và trách nhiệm của các cơ quan chức năng trong quản lý, giám sát hoạt động tài sản mã hóa là hết sức cần thiết. Nghị quyết số 05/2025/NQ-CP ngày 9/9/2025 của Chính phủ về việc triển khai thí điểm thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam đã mở ra nhiều cơ hội phát triển, thu hút vốn đầu tư và đổi mới công nghệ. Tuy nhiên, đi cùng với đó là yêu cầu về khung pháp lý đồng bộ, minh bạch, cơ chế bảo vệ nhà đầu tư rõ ràng và trách nhiệm thanh tra, giám sát nghiêm ngặt.

Trong tổ chức thực hiện Nghị quyết, Bộ Tài chính có trách nhiệm chủ trì, phối hợp với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Bộ Công an quản lý, giám sát các tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản mã hóa; triển khai các biện pháp phòng, chống rửa tiền; thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động phòng, chống rửa tiền, tài trợ khủng bố và tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt đối với các tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản mã hóa trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình…

Bên cạnh đó, Bộ Công an có vai trò chủ trì thẩm định mức độ bảo mật, an ninh, an toàn mạng đối với tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản mã hóa, bảo đảm việc tuân thủ các quy định về an toàn thông tin, an ninh mạng và bảo vệ dữ liệu; thực hiện công tác phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn và xử lý vi phạm về tài sản mã hóa và thị trường tài sản mã hóa theo thẩm quyền; phối hợp với Bộ Tài chính và các bộ, ngành liên quan nghiên cứu xây dựng các quy định về hành vi vi phạm pháp luật hình sự, hình thức xử lý và mức phạt, thu hồi tài sản mã hóa trái phép trong lĩnh vực tài sản mã hóa, biện pháp khắc phục hậu quả đối với các tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm pháp luật hình sự khi tham gia vào thị trường tài sản mã hóa nếu cần thiết

Cùng với đó, lực lượng thanh tra cần phát huy vai trò là “lá chắn pháp lý” trong việc phát hiện sớm, cảnh báo và ngăn chặn các hành vi lừa đảo, huy động vốn trái phép liên quan đến tiền ảo. Thanh tra phải chủ động phối hợp với các cơ quan kiểm tra, ngân hàng, an ninh mạng để giám sát chặt chẽ hoạt động quảng bá, đầu tư và kêu gọi vốn có dấu hiệu vi phạm pháp luật. Đồng thời, cần xây dựng đội ngũ thanh tra chuyên sâu, am hiểu công nghệ blockchain, có năng lực phân tích dữ liệu số, giám sát giao dịch kỹ thuật số nhằm phát hiện sớm các mô hình lừa đảo, đa cấp trá hình.

Các dự án lừa đảo tiền ảo không chỉ là bi kịch của những cá nhân nhà đầu tư, mà còn là lời cảnh báo về lỗ hổng trong quản lý. Khi tiền ảo vẫn “lơ lửng” giữa hợp pháp và bất hợp pháp, người dân sẽ còn e ngại tố cáo và tội phạm vẫn sẽ tiếp tục lộng hành nếu không có sự vào cuộc mạnh mẽ, chủ động và hiệu quả từ cơ quan quản lý Nhà nước, đặc biệt là lực lượng thanh tra.

Để thị trường tài sản mã hóa vận hành an toàn và hiệu quả, bên cạnh việc hoàn thiện khung pháp lý, cần đặc biệt coi trọng năng lực của cơ quan thanh tra trong việc kiểm soát, phòng ngừa và xử lý rủi ro. Đây chính là yếu tố then chốt giúp Nhà nước chủ động bảo vệ người dân, ngăn chặn tội phạm công nghệ cao, và giữ vững niềm tin vào tiến trình chuyển đổi số quốc gia.