Làm rõ và tăng cường mối quan hệ giữa Thanh tra Chính phủ và các Bộ trong hoạt động thanh tra, kiểm tra

Yêu cầu đặt ra từ đổi mới tổ chức bộ máy và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền

TS Nguyễn Tuấn Khanh khẳng định, thanh tra, kiểm tra là một trong những công cụ quan trọng của quản lý nhà nước, góp phần bảo đảm kỷ cương pháp luật, phòng ngừa và xử lý vi phạm, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực.

Trong bối cảnh tổ chức bộ máy nhà nước, đặc biệt là tổ chức bộ máy các bộ, cơ quan ngang bộ và hệ thống cơ quan thanh tra đang được sắp xếp, tinh gọn theo các chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước, việc nghiên cứu một cách toàn diện mối quan hệ giữa Thanh tra Chính phủ và các Bộ trong tiến hành thanh tra, kiểm tra là yêu cầu cấp thiết cả về lý luận và thực tiễn.

Theo Chủ nhiệm đề tài, trước hết cần xác định rõ phạm vi, thẩm quyền, trách nhiệm của Thanh tra Chính phủ và các Bộ trong thanh tra, kiểm tra các nội dung thuộc lĩnh vực quản lý của Bộ, nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước trong giai đoạn hiện nay.

Các yêu cầu này được đặt ra rõ nét trong Kết luận số 50-KL/TW ngày 28/02/2023 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Hội nghị Trung ương 6 khóa XII một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 9/11/2022 của Hội nghị Trung ương 6 khóa XIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới.

“Các văn kiện này nhấn mạnh việc phát huy đầy đủ vai trò của Chính phủ là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất; tăng cường trách nhiệm của Bộ trưởng trong quản lý vĩ mô và xây dựng chính sách; phát huy hiệu quả mô hình bộ quản lý đa ngành, đa lĩnh vực; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền đi đôi với tăng cường kiểm tra, giám sát; xây dựng nền hành chính phục vụ, công khai, minh bạch, hiện đại”, theo TS Nguyễn Tuấn Khanh.

Trong bối cảnh đó, Luật Tổ chức Chính phủ năm 2025 đã thiết kế các quy định mang tính nguyên tắc về phân định thẩm quyền, phân cấp, phân quyền, ủy quyền, làm căn cứ pháp lý quan trọng để xác định rõ mối quan hệ giữa Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ cũng như mối quan hệ giữa Chính phủ với các cơ quan thực hiện quyền lập pháp, tư pháp và chính quyền địa phương.

Nghị định số 303/2025/NĐ-CP của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của bộ, cơ quan ngang bộ cũng quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của bộ, cơ quan ngang bộ (Nghị định 303) đã làm rõ các nguyên tắc tổ chức bộ máy theo hướng tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả; đẩy mạnh phân cấp, ủy quyền; tăng cường công khai, minh bạch và hiện đại hóa hoạt động của các Bộ.

“Những quy định này đặt ra yêu cầu tổ chức hoạt động thanh tra (đối với các Bộ có cơ quan thanh tra) và hoạt động kiểm tra nói chung một cách chất lượng, hiệu quả, phục vụ trực tiếp cho quản lý nhà nước theo ngành, lĩnh vực” ông Khanh nói.

Bảo đảm thực hiện hiệu quả Luật Thanh tra năm 2025

Một lý do quan trọng khác làm nổi bật tính cần thiết của đề tài, theo TS Nguyễn Tuấn Khanh là yêu cầu triển khai hiệu quả Luật Thanh tra năm 2025 và các văn bản hướng dẫn thi hành.

Luật Thanh tra năm 2025 đã phân định rõ ràng giữa hoạt động thanh tra và hoạt động kiểm tra chuyên ngành về chủ thể, phạm vi, đối tượng, trình tự, thủ tục; đồng thời có sự thay đổi đáng kể về tổ chức hệ thống các cơ quan thanh tra.

TS Nguyễn Tuấn Khanh cho biết, theo quy định mới, chỉ còn 3 Bộ tổ chức cơ quan thanh tra; một số cục thuộc Bộ được thành lập tổ chức thanh tra theo điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Các Bộ còn lại không tổ chức cơ quan thanh tra mà thực hiện thẩm quyền, trách nhiệm kiểm tra đối với các nội dung thuộc phạm vi quản lý nhà nước của mình.

Đáng chú ý, Khoản 1 Điều 61 Luật Thanh tra năm 2025 quy định thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước, trong đó có Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ, có trách nhiệm tổ chức kiểm tra việc chấp hành chính sách, pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân thuộc phạm vi quản lý; khi phát hiện vi phạm thì áp dụng hoặc kiến nghị áp dụng các biện pháp xử lý theo quy định, trường hợp cần thiết thì yêu cầu hoặc đề nghị cơ quan có thẩm quyền tiến hành thanh tra.

Theo ông, quy định này đòi hỏi phải phân định rõ hoạt động thanh tra với hoạt động kiểm tra, đặc biệt là kiểm tra chuyên ngành của các Bộ, đồng thời đặt ra yêu cầu bảo đảm sự phối hợp chặt chẽ giữa hai hoạt động này, gắn liền với mối quan hệ giữa Thanh tra Chính phủ và các Bộ.

Thực hiện Luật Thanh tra năm 2025, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 216 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật Thanh tra, cùng với Nghị định số 217/2025/NĐ-CP của Chính phủ về hoạt động kiểm tra chuyên ngành.

Đồng thời, Nghị định số 303 cũng nhấn mạnh việc tăng cường vai trò thanh tra trong bộ máy hành chính, trong đó quy định tổ chức thanh tra (nếu có) là một thành phần trong cơ cấu tổ chức của các cục.

Đặc biệt, Khoản 4 Điều 10 Nghị định số 303 quy định rõ: “Thanh tra thuộc cục, bộ phải được thành lập theo quy định tại Luật Thanh tra và các văn bản pháp luật có liên quan”. Điều này yêu cầu các Bộ trưởng khi thành lập các cục phải bảo đảm hoạt động thanh tra tuân thủ khuôn khổ pháp luật, tăng cường tính độc lập và hiệu lực trong phát hiện, xử lý vi phạm, tham nhũng nội bộ.

Theo TS Nguyễn Tuấn Khanh, việc nghiên cứu đề tài không chỉ nhằm làm rõ các vấn đề lý luận mà còn hướng tới cung cấp luận cứ khoa học và thực tiễn cho việc hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa Thanh tra Chính phủ và các Bộ trong bối cảnh pháp luật và tổ chức bộ máy nhà nước có nhiều đổi mới quan trọng.

“Đây là cơ sở để nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động thanh tra, kiểm tra, góp phần xây dựng nền hành chính nhà nước liêm chính, kỷ cương và phục vụ tốt hơn yêu cầu phát triển đất nước”, Chủ nhiệm đề tài nhấn mạnh.

Hội đồng tư vấn tuyển chọn đánh giá đề tài có tính thời sự, bám sát chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về đổi mới tổ chức bộ máy và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Nội dung nghiên cứu được xây dựng công phu, mục tiêu, phạm vi và phương pháp nghiên cứu rõ ràng, có giá trị lý luận và thực tiễn.

 Kết quả nghiên cứu dự kiến sẽ góp phần tăng cường mối quan hệ giữa Thanh tra Chính phủ và các Bộ, đồng thời cung cấp luận cứ khoa học phục vụ việc hoàn thiện cơ chế phối hợp trong hoạt động thanh tra, kiểm tra, đáp ứng yêu cầu nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước.

Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài Thanh tra Chính phủ đã thống nhất phê duyệt đề tài, dự kiến triển khai nghiên cứu giai đoạn 2026-2027.