Nâng cao năng lực kiểm toán với AI trong kỷ nguyên mới

Tham dự Hội thảo có ông Bùi Quốc Dũng - Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước; Bà Ayla Majid - Chủ tịch ACCA toàn cầu; ông Phạm Huy Thông - Phó Cục trưởng Cục Công nghệ thông tin (Kiểm toán Nhà nước); ông Ren Varma - Giám đốc ACCA khu vực Đông Nam Á lục địa; ông Tô Quốc Hưng - Giám đốc Quốc gia ACCA Việt Nam, cùng 120 đại biểu từ các cơ quan Trung ương, ACCA, công ty kiểm toán trong và ngoài nước, ngân hàng, viện nghiên cứu, trường đại học và hiệp hội nghề nghiệp trong lĩnh vực tài chính - kiểm toán.

Phát biểu tại Hội thảo, nêu bật tầm quan trọng của kiểm toán công trong kỷ nguyên mới, ông Bùi Quốc Dũng - Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước cho biết, AI đang mở ra kỷ nguyên mới cho nghề kiểm toán, giúp phát hiện sai phạm sớm và nâng cao tính minh bạch trong quản lý tài chính công.

Ngành Kiểm toán với nhiệm vụ bảo đảm tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản trị công không nằm ngoài dòng chảy ấy. Với những người làm nghề kiểm toán, AI không chỉ là một công cụ, mà còn là cơ hội để tái tạo cách tư duy và hành động.

Trong mô hình truyền thống, do hạn chế về thời gian, nguồn lực, kiểm toán viên phải chọn mẫu đại diện, rồi từ những mảnh ghép đó suy diễn ra bức tranh tổng thể. Việc này giới hạn tầm bao quát và đặc biệt khó theo kịp những dòng dữ liệu phát sinh liên tục.

Theo Lãnh đạo Kiểm toán Nhà nước, sự xuất hiện của AI và phân tích dữ liệu lớn tạo ra bước ngoặt cho hoạt động kiểm toán. Theo đó, cơ quan kiểm toán có thể quét và phân tích toàn bộ tập dữ liệu, nhờ đó nâng mức đảm bảo, giảm ý kiến chủ quan và tăng tính nhất quán trong đánh giá. Các thuật toán học máy, học sâu và xử lý ngôn ngữ tự nhiên biến những kho văn bản, hồ sơ phi cấu trúc khổng lồ thành thông tin có thể truy cập, tìm kiếm, đối chiếu và giải thích trong các lĩnh vực.

Thực tế cho thấy, khối lượng và độ phức tạp của dữ liệu công tại Việt Nam đang dần vượt xa những gì phương pháp kiểm toán truyền thống (chủ yếu dựa vào chọn mẫu) có thể bao quát.

Dẫn chứng đơn cử trong quản lý bảo hiểm xã hội, Phó Tổng kiểm toán Bùi Quốc Dũng cho hay, mỗi tháng có khoảng 17 triệu lượt tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc; mỗi năm phát hành 96 triệu thẻ bảo hiểm y tế và xử lý hơn 200 triệu lượt khám chữa bệnh liên quan đến chi trả bảo hiểm.

Đây là dữ liệu khổng lồ, liên tục cập nhật theo thời gian thực, mà nếu tiếp tục xử lý bằng cách tiếp cận thủ công truyền thống, chúng ta sẽ có nguy cơ bỏ sót rủi ro hệ thống và giảm độ tin cậy của kết luận kiểm toán. Chính vì vậy, Kiểm toán Nhà nước đã xây nền tảng dữ liệu, kết nối - chia sẻ với các bộ, ngành trọng yếu, chuẩn bị hạ tầng lưu trữ và xử lý đồng thời triển khai những dự án AI trực tiếp giải bài toán nghiệp vụ của kiểm toán công.

Theo đó, Kiểm toán Nhà nước đã khởi dựng nền tảng dữ liệu lớn, lựa chọn kiến trúc công nghệ phù hợp và kết nối - chia sẻ với Bộ Tài chính, Bảo hiểm Xã hội Việt Nam, Ngân hàng Nhà nước, tạo lập kho dữ liệu trên 100 triệu bản ghi phục vụ phân tích kiểm toán.

“AI không chỉ giúp phát hiện sai phạm nhanh hơn, mà còn giúp dự báo rủi ro, khuyến nghị chính sách và hỗ trợ quyết định quản lý tài chính công - đúng với tinh thần chuyển đổi từ “kiểm toán sau” sang “kiểm toán thông minh, chủ động, thời gian thực”, Phó Tổng kiểm toán Bùi Quốc Dũng nhấn mạnh.

Về triển khai phần mềm ứng dụng AI trong hệ sinh thái công nghệ kiểm toán, ông Phạm Huy Thông - Phó Cục trưởng Cục Công nghệ thông tin (Kiểm toán Nhà nước) cho biết, trong kỷ nguyên mới, khối lượng công việc của ngành Kiểm toán là rất lớn, trong khi việc chọn mẫu của kiểm toán viên mới chỉ đáp ứng được khoảng từ 10%-20%. Do đó, khi ứng dụng AI vào hoạt động kiểm toán sẽ hỗ trợ kiểm toán viên nâng cao khối lượng công việc kiểm toán, đảm bảo đánh giá rủi ro chính xác, kịp thời.

Đại diện Kiểm toán Nhà nước cho rằng, việc triển khai ứng dụng AI vào kiểm toán không chỉ giúp cơ quan kiểm toán phân tích dữ liệu ngân sách, đánh giá rủi ro, kiểm tra giao dịch tài chính, mà còn giám sát đầu tư công và đánh giá chi tiêu xanh.

Đồng quan điểm, bà Nguyễn Ngọc Lan Anh - Giám đốc Công nghệ và Nghiệp vụ Ngân hàng Standard Chartered Việt Nam cho rằng, AI góp phần thay đổi mạnh mẽ các hoạt động kinh doanh, trong đó có lĩnh vực ngân hàng. Thời gian qua, các ngân hàng đã ưu tiên ứng dụng AI vào các hoạt động nghiệp vụ để gia tăng tiện ích cho khách hàng, mà còn là tiềm năng lớn phát triển cho ngành Ngân hàng trong tương lai.

Ở góc nhìn của ACCA, bà Ayla Majid - Chủ tịch ACCA toàn cầu cho rằng, trên thực tế, không một một lĩnh vực nào không chịu ảnh hưởng của AI, trong đó có lĩnh vực tài chính, kiểm toán ở Việt Nam. ACCA đang nghiên cứu các ứng dụng AI để tăng cường tính minh bạch, quản lý các dự án đầu tư công phức tạp. Về bản chất, AI trong kiểm toán là một công cụ giúp giảm khối lượng công việc thủ công, cải thiện phân tích dữ liệu và hỗ trợ kiểm toán theo thời gian thực trong các chương trình tài chính, cơ sở hạ tầng quy mô lớn.

Tuy nhiên, bên cạnh những lợi thế về tiết kiệm chi phí, hiệu quả, bà Ayla Majid cũng chỉ ra những thách thức mà chúng ta phải thừa nhận và đưa ra các phương thức giải quyết khi ứng dụng AI.

Để các kiểm toán viên trở thành những nhà lãnh đạo chuyên nghiệp, Bà Ayla Majid, Chủ tịch ACCA toàn cầu cho rằng, ACCA đã thiết kế lại chương trình đào tạo kiểm toán trong kỷ nguyên mới sau khi tham khảo ý kiến của các hội viên, các nhà tuyển dụng và các đối tác giáo dục trên toàn cầu, để chuẩn bị cho các chuyên gia đang phải đối mặt với những thách thức phức tạp của một thế giới đang thay đổi nhanh chóng.

“Điều quan trọng là chúng ta phải liên tục cập nhật kỹ năng, kiến thức để sẵn sàng ứng phó với tất cả các cơ hội và thách thức đến với mình. Nghiên cứu toàn cầu của ACCA bao gồm loạt báo cáo AI mornitor cho thấy, mặc dù 85% chuyên gia tài chính tin rằng AI sẽ thay đổi vai trò của họ, nhưng hiện tại chưa tới 1/3 các cơ hội nâng cao kỹ năng được xây dựng bài bản cho họ.

Đây là khoảng trống nhấn mạnh nhu cầu đầu tư không chỉ vào công nghệ, mà đầu tư vào năng lực con người để thích ứng với bối cảnh mới”, bà Ayla Majid cho biết.