Cần tăng chế tài hành vi lợi dụng AI để tạo nhãn hiệu gây nhầm lẫn

Đại biểu Quốc hội Trần Thị Thu Đông (Cà Mau) nhận định trí tuệ nhân tạo (AI) là xu thế tất yếu, có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế số và công nghiệp văn hóa.

Chính vì AI có tầm ảnh hưởng rộng lớn, tác động sâu sắc, đặc biệt đến quyền và lợi ích của người sáng tạo, nên theo bà Đông, cần phải thận trọng và có bước đi phù hợp.

Dẫn chứng thực tế trên thế giới đã xuất hiện hàng chục vụ kiện chống lại các mô hình AI lớn vì sử dụng dữ liệu không xin phép, đại biểu Đông nhấn mạnh, “tuyệt đối không thể để lao động sáng tạo trở thành nguồn tài nguyên miễn phí cho các hệ thống tự động”.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại của Quốc hội Nguyễn Minh Đức (đoàn TP HCM) cho rằng, cần tách bạch rất rõ quyền tác giả với tác phẩm do AI hỗ trợ hoặc tác phẩm do AI tạo ra.

Theo đại biểu Quốc hội đoàn TP HCM, cần quy định cấm hoặc hạn chế đăng ký quyền tác giả với tác phẩm hoàn toàn do AI tạo ra.

Ông Đức cũng chỉ ra bất cập khi chưa có khung trách nhiệm rõ ràng nếu AI tạo ra hành vi vi phạm, như nội dung vi phạm bản quyền, sao chép dữ liệu trái phép, tự động tạo ra sản phẩm xâm phạm nhãn hiệu, kiểu dáng...

Vì thế, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại đề nghị xác định rõ trách nhiệm liên đới của nhà cung cấp nền tảng AI, người vận hành mô hình, người sử dụng AI…

"AI và thương mại điện tử đang làm tăng các rủi ro về giả mạo nhãn hiệu, vi phạm tên miền, vi phạm thương hiệu trong quảng cáo tự động. Cần bổ sung quy định bảo vệ danh tiếng, hình ảnh, giọng nói được mô phỏng bằng AI và tăng chế tài với hành vi lợi dụng AI để tạo nhãn hiệu tương tự gây nhầm lẫn”, ông Đức đề xuất.

Giải trình cuối phiên thảo luận, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh quan điểm sở hữu trí tuệ phải biến kết quả nghiên cứu thành tài sản để có thể giao dịch, khi đó mới có thị trường và công nghệ.

“Sở hữu trí tuệ phải trở thành tài sản của doanh nghiệp, có thể định giá, mua bán, được đưa vào báo cáo tài chính, có thể là tài sản đảm bảo để đi vay góp vốn, nhất là tài sản công nghệ mới, công nghệ số”, Bộ trưởng Hùng nêu quan điểm.

Ông nhấn mạnh, sở hữu trí tuệ phải trở thành công cụ cạnh tranh chiến lược của doanh nghiệp và quốc gia.

Về sản phẩm do AI tạo ra, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định AI không phải chủ thể quyền sở hữu trí tuệ. “Sản phẩm do AI tự động tạo ra, không có sự tham gia của con người thì không được bảo hộ bản quyền, sáng chế như tác phẩm của con người”, theo lời bộ trưởng.

Ông nhấn mạnh, sản phẩm do con người đóng góp sáng tạo đáng kể (như ý tưởng, chỉ đạo, lựa chọn, AI chỉnh sửa kết quả) thì có thể công nhận là tác giả, nhà sáng chế. Còn nếu con người đóng góp ít, dùng AI như một đồng nghiệp thì không phải tác giả, nhưng có quyền sử dụng và thương mại.

“Cơ bản các nước đang tiếp cận theo hướng này”, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ nói và cho biết, luật sẽ giao Chính phủ xác định mức độ sáng tạo của người dùng để có cơ chế bảo hộ phù hợp.

Cùng với đó, Bộ trưởng nhấn mạnh phải đưa sở hữu trí tuệ vào giáo dục phổ thông, đại học, truyền thông mạnh mẽ cho doanh nghiệp và cộng đồng.

Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ cũng cho rằng cần hoàn thiện tòa án chuyên biệt về sở hữu trí tuệ; bổ sung các hình phạt mang tính răn đe đối với xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, giống như “ăn cắp” trong thế giới thực.

Việc xử lý nghiêm minh trong môi trường số cũng là giải pháp có tính đột phá, theo lời Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng.