Tăng thuế thuốc lá góp phần nâng cao sức khỏe cộng đồng, tăng ngân sách Nhà nước

Ông Đặng Khắc Lợi, Phó Cục trưởng Cục Báo chí, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, phát biểu khai mạc hội thảo. Ảnh: CBC

Theo số liệu thống kê, mỗi năm, thuốc lá cướp đi sinh mạng của hơn 8 triệu người, trong đó có gần 7 triệu người đang và đã từng hút thuốc và 1,3 triệu người không hút thuốc nhưng bị tiếp xúc thụ động với khói thuốc của người khác. Số người chết vì thuốc lá nhiều hơn tổng số người chết vì HIV⁄AIDS, lao phổi và sốt rét cộng lại.

Với hơn 15 triệu người hút thuốc, Việt Nam đang phải chịu gánh nặng y tế và kinh tế khổng lồ, với hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm do hút thuốc lá chủ động và tiếp xúc với khói thuốc lá thụ động. Đồng thời, chi phí y tế và thiệt hại kinh tế ước tính lên tới 108.000 tỷ đồng mỗi năm, tương đương khoảng 1,1% GDP. Đây là mối đe dọa đối với sự phát triển kinh tế và xã hội của đất nước. Trong thời gian qua, mặc dù tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành tại Việt Nam đã giảm từ 47,4% năm 2010 xuống còn 41,1% năm 2021, mức giảm này vẫn còn khiêm tốn. Việt Nam vẫn nằm trong nhóm 15 quốc gia có tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc cao nhất thế giới và đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN .

Một trong những nguyên nhân chính khiến cho tỷ lệ sử dụng thuốc lá giảm chậm là giá thuốc lá ở Việt Nam còn quá rẻ, do mức thuế suất đối với thuốc lá còn thấp. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), năm 2022, tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá của nước ta chỉ đạt 36%, thấp hơn so với trung bình của nhóm quốc gia có thu nhập trung bình (59%), và thuộc nhóm có mức thuế thấp nhất trong khu vực ASEAN, trong khi thu nhập người dân tiếp tục tăng nhanh khiến giá thuốc lá ngày càng trở nên dễ tiếp cận, với ngay cả nhóm chưa có thu nhập như là trẻ em. WHO và Ngân hàng Thế giới đã khuyến nghị rằng tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ ít nhất là 75% để có hiệu quả trong việc giảm tiêu dùng sản phẩm có hại này.

Theo ông Đặng Khắc Lợi, Phó Cục trưởng Cục Báo chí, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, trong thời gian qua, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Việt Nam đã chỉ đạo các cơ quan báo chí truyền thông thông tin nhiều về nội dung có liên quan đến tác hại của thuốc lá, thuế đối với thuốc lá, theo thống kê, từ ngày 1/1 đến 31/5 đã có 11.327 tin, bài của các cơ quan báo chí thông tin về nội dung này, riêng về nội dung thuế đối với thuốc lá có 1.537 tin, bài; nội dung tác hại của thuốc lá có 2.003 tin, bài; nội dung thuế thuốc lá và phát triển bền vững có 709 tin, bài các cơ quan báo chí thông tin rất đa dạng như đăng tải các bài phân tích, Infograpphic, phỏng vấn chuyên gia, tọa đàm, chương trình phát thanh, chương trình truyền hình, qua đó nhằm nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc lá, khuyến khích người dân từ bỏ thuốc lá và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Theo bà Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ Trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế, tăng thuế thuốc lá là phù hợp với định hướng, quan điểm của Đảng và Nhà nước. Tăng thuế thuốc lá với mức thấp và lộ trình chậm không hiệu quả trong việc giảm tiêu dùng, ảnh hưởng tới việc đạt được các mục tiêu kinh tế và xã hội.

"Mức tăng thuế thuốc lá cần thiết để đạt được mục tiêu quốc gia về giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá đến 2030 là bổ sung thuế tuyệt đối ở mức 5.000 đồng/bao vào 2026 và tăng dần đạt 15.000 đồng/1 bao (20 điếu/1 bao) vào 2030 bên cạnh thuế tỷ lệ 75%. Tăng thuế thuốc lá được đề xuất trên cơ sở cân đối, hài hòa lợi ích của các chủ thể: Nhà nước, người dân và doanh nghiệp, vì mục tiêu bảo vệ sức khỏe người dân và sự phát triển bền vững của đất nước", bà Thủy cho biết.

Theo tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng Đại diện WHO tại Việt Nam, Việt Nam đang đứng trước những quyết định quan trọng để bảo vệ người dân khỏi những tác hại của việc sử dụng thuốc lá và kêu gọi các nhà lập pháp hãy hành động thật mạnh mẽ vì sức khỏe và sự phát triển của Việt Nam. Mức tăng thuế càng cao thì tác động tích cực tới sức khỏe càng lớn, càng tạo ra nhiều doanh thu thuế để tái đầu tư vào các ưu tiên của Chính phủ để thúc đẩy phát triển bền vững.

Theo đó, WHO khuyến nghị Việt Nam nên áp dụng một hệ thống thuế tiêu thụ đặc biệt hỗn hợp với thuốc lá, bằng cách bổ sung thuế tuyệt đối thêm vào mức thuế theo tỷ lệ hiện có. Mức thuế tuyệt đối nên được áp ở mức khởi điểm 5.000 đồng/bao thuốc vào năm 2026 và tăng dần đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030, bên cạnh mức thuế tỷ lệ hiện hành, để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Phương án khuyến nghị của WHO sẽ giúp giảm tỷ lệ hút thuốc lá ở nam và nữ sẽ xuống dưới 36% và 1,0% tương ứng vào năm 2030, qua đó sẽ đạt được các mục tiêu Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá Việt Nam. Phương án này, sẽ làm giảm đáng kể tổng số người hút thuốc, ước tính giảm khoảng 696.000 người vào năm 2030 so với năm 2020. Đồng thời, giúp tăng doanh thu thuế thêm 29.000 tỷ đồng vào năm 2030 so với năm 2020.

Theo chuyên gia kinh tế Đào Thế Sơn, hàng năm có 21,8 triệu giờ lao động của người Việt Nam bị mất đi do sử dụng thuốc lá, trong đó, có 13,4 triệu giờ do người bệnh nghỉ việc đi khám, chữa bệnh và 8,3 triệu giờ mất đi do người nhà nghỉ việc để chăm sóc người bệnh. Việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm thuốc lá sẽ góp phần tăng năng suất lao động.

"Càng chậm tăng thuế thuốc lá càng gây tổn hại lớn về y tế và kinh tế, cụ thể, việc trì hoãn tăng khiến số người giảm hút thấp hơn, tăng số tử vong sớm và chi phí bệnh tật, ước tính, mỗi năm ngân sách Nhà nước sẽ mất nguồn thu khoảng 11 nghìn tỷ đồng", ông Sơn phân tích.

Do vậy, không nên lo ngại về sản xuất kinh doanh thuốc lá và buôn lậu mà trì hoãn việc tăng thuế, mà thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc là nên được coi là một chính sách tài khoá hỗ trợ tăng trưởng kinh tế, từ đó cần mạnh dạn tăng thuế tiêu thụ đặc biệt để có thể nâng cao chất lượng tăng trưởng và tăng trưởng bền vững. Theo ông Sơn, nên tăng thuế từ mức 5.000 đồng/bao từ 2026 (thuế tuyệt đối) và tăng dần lên 15.000 đồng/bao vào năm 2030.

Ông Nguyễn Tuấn Lâm, chuyên gia phòng, chống tác hại thuốc lá của WHO, cho rằng, tăng thuế đối với mặt hàng thuốc lá là biện pháp cùng thắng: Thắng cho y tế công cộng và thắng cho nguồn thu ngân sách từ thuế.

"Tăng thuế thuốc lá là biện pháp tốt cho phát triển bền vững, cần tăng thuế ở mức cao tối ưu nhất có thể, nhưng không dưới 5.000 đồng/bao vào năm 2026 và theo lộ trình để đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030 (áp thêm vào mức thuế theo tỷ lệ hiện tại)", ông Lâm khuyến nghị.