Cần một cuộc cải cách về tư duy quản lý tài sản công

Cần phải có một cuộc cải cách thứ hai - cuộc cải cách về tư duy quản lý tài sản công. Ảnh minh họa: IT

Hàng ngàn trụ sở xã, huyện cũ - từng là trung tâm hành chính địa phương, nơi in dấu bao quyết sách và bước đi phát triển - giờ đây nằm im lìm sau tường rào rêu phong. Có nơi cửa sổ gãy bản lề, mái ngói sập một nửa, có nơi biến thành bãi đỗ xe tạm thời, thậm chí thành chốn tụ tập vô bổ. Không phải vì địa phương thiếu nhu cầu sử dụng, mà vì pháp luật chưa kịp hành động, tư duy quản trị còn bị “mắc kẹt” trong mô hình cũ, và hơn hết - thiếu một chỉ đạo mạnh mẽ để chuyển hóa tài sản công thành động lực phát triển mới.

Tổng Bí thư Tô Lâm, trong nhiều cuộc làm việc gần đây, đã nhìn nhận rất rõ vấn đề này. Tổng Bí thư nói: “Bây giờ làm gì còn đất xây trường cho các cháu đi học. Cơ quan, trụ sở dôi dư có thể ưu tiên cải tạo, mở trường, mở lớp, hoặc ưu tiên cho cơ sở y tế để phục vụ nhu cầu khám chữa bệnh cho người dân”. Câu nói ấy như một “chỉ lệnh” có tính hành động - rằng trong cái gọi là “dư dôi”, thực chất đang tiềm ẩn rất nhiều nguồn lực phát triển, nếu ta biết cách khai thác và có khát vọng tái tạo nó một cách thông minh.

Theo báo cáo của Bộ Tài chính, chỉ tính riêng đợt sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã và cấp huyện giai đoạn 2019-2021, đã phát sinh hơn 2.000 cơ sở tài sản công dư dôi trên toàn quốc - từ trụ sở xã, trường học cũ, nhà văn hóa, phòng khám, đến kho tàng, đất công ích… Trong khi đó, một số địa phương tiếp tục “gặp khó” về mặt bằng trường học, thiếu nơi tiếp công dân, thiếu đất mở rộng trung tâm y tế cấp xã - những nhu cầu cấp thiết không thể trì hoãn.

Nhưng đáng tiếc thay, khi những tòa nhà cũ đó đang xuống cấp từng ngày thì vẫn chưa có cơ chế pháp lý rõ ràng để xử lý dứt điểm. Luật Quản lý, sử dụng tài sản công năm 2017 có quy định chung, nhưng lại thiếu hướng dẫn cụ thể cho các trường hợp phát sinh từ việc sáp nhập, thay đổi đơn vị hành chính - một biến động lớn chưa từng có tiền lệ. Hệ quả là, nhiều tỉnh, huyện… “đứng nhìn” trụ sở cũ mục nát, mà không thể chuyển đổi công năng, không thể thanh lý, cũng không dám cho thuê vì… chưa có văn bản cho phép.

Chính từ thực trạng ấy, cần phải có một cuộc cải cách thứ hai - cuộc cải cách về tư duy quản lý tài sản công. Bởi lẽ, trong thời đại hiện nay, tài sản công không chỉ là “di sản vật chất” mà còn là chỉ báo năng lực quản trị công. Một xã hội quản lý tài sản công hiệu quả là xã hội biết tiết kiệm, biết tái chế và biết khai thác sức sống mới từ những thứ tưởng như “đã cũ”.

Nhiều địa phương đã tiên phong làm điều đó. Ở TP Cần Thơ, việc đấu giá trụ sở huyện cũ sau sáp nhập đã mang lại hơn 50 tỷ đồng thu ngân sách chỉ trong năm 2023 - một con số không nhỏ trong bối cảnh ngân sách địa phương gặp khó khăn. Tại Nghệ An, đề án xử lý tài sản công dư dôi được triển khai bài bản, phân cấp rõ cho các sở ngành, nhấn mạnh vào việc chuyển giao sử dụng lại cho các đơn vị sự nghiệp, thay vì để hoang. Quảng Nam thì khéo léo cải tạo công sở cũ thành nhà văn hóa cộng đồng, nơi vừa là điểm sinh hoạt dân cư, vừa là “ký ức lưu giữ” của làng xã.

Nhưng nếu chỉ trông chờ vào sự năng động của một vài địa phương thì chưa đủ. Trong bối cảnh cả nước đang bàn đến sáp nhập tỉnh, rút gọn cấp huyện, “hành trình tinh gọn” bộ máy hành chính sẽ còn tiếp tục đẩy ra hàng nghìn tài sản công dôi dư nữa. Khi đó, cần một thể chế hành lang pháp lý mới - một nghị định riêng về quản lý tài sản công trong cải cách hành chính - để giải quyết gọn, nhanh, đúng luật và đúng nhu cầu thực tiễn.

Thêm vào đó, phải trao quyền nhiều hơn cho chính quyền địa phương cấp tỉnh sau sáp nhập - cho phép họ đấu giá, cho thuê, chuyển đổi mục đích sử dụng, hoặc mời gọi doanh nghiệp hợp tác đầu tư theo hình thức công - tư (PPP). Đây không chỉ là bài toán quản lý tài sản, mà còn là chiến lược phát triển bền vững trong bối cảnh “ngân sách phân tán, nhu cầu tập trung”.

Và, nếu có thể mạnh dạn đề xuất một ý tưởng chiến lược: Việt Nam nên thí điểm mô hình “Ngân hàng tài sản công” - một hệ thống kỹ thuật số cấp quốc gia, thống kê toàn bộ tài sản công dư dôi, đánh giá năng lực khai thác, mời gọi xã hội hóa theo cơ chế minh bạch, đấu thầu công khai. Mỗi trụ sở cũ không chỉ là một cái nhà, mà là một cơ hội: cơ hội phát triển kinh tế - xã hội, cơ hội mở rộng dịch vụ công, và cũng là cơ hội để người dân thấy rằng cải cách hành chính không chỉ là giảm cấp, giảm biên chế - mà là tăng hiệu quả phục vụ, tăng niềm tin Nhân dân.

Tổng Bí thư Tô Lâm từng nói: “Phải xử lý vấn đề tài sản công một cách công khai, minh bạch, chuyên nghiệp; ưu tiên sử dụng cho lợi ích thiết thực của Nhân dân”. Chỉ đạo ấy không nên chỉ dừng lại trong hội trường, mà cần trở thành kim chỉ nam hành động của các cấp chính quyền, nhất là trong giai đoạn tổ chức lại cấp xã - cấp tỉnh như hiện nay.

Bởi lẽ, cải cách thành công không phải là khi số lượng đơn vị hành chính giảm bao nhiêu, mà là khi những gì còn lại - cả về tài sản lẫn niềm tin - được sử dụng tốt hơn, hiệu quả hơn và nhân văn hơn.