Vai trò của giáo viên trong phòng, chống bạo lực học đường
Bạo lực học đường được xem là một trong những vấn đề đáng lo ngại của nền giáo dục hiện nay, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển toàn diện của học sinh và môi trường sư phạm.
Trong đó, giáo viên là những người tiếp xúc trực tiếp với học sinh hằng ngày, giữ vị trí đặc biệt quan trọng trong việc phòng ngừa, phát hiện sớm và can thiệp kịp thời các hành vi bạo lực học đường.
Giáo viên không chỉ là người truyền đạt kiến thức cho học sinh về phòng, chống bạo lực học đường, mà họ còn là người bảo vệ, người định hướng và là cầu nối quan trọng nhất giữa học sinh, gia đình và nhà trường trong giải quyết vấn đề.
Là giáo viên có nhiều năm kinh nghiệm làm công tác chủ nhiệm, cô Nguyễn Thị Thúy, giáo viên một trường THCS trên địa bàn phường Thanh Xuân, TP Hà Nội cho biết: Giáo viên chính là người có cơ hội quan sát học sinh nhiều nhất và sát nhất, nên việc phát hiện sớm các dấu hiệu bạo lực học đường phụ thuộc rất lớn vào sự tinh tế của thầy cô. Bạo lực học đường không phải lúc nào cũng biểu hiện bằng những vết thương rõ ràng; đôi khi nó đến từ những lời nói tổn thương, những hành động cô lập âm thầm mà nếu không để ý, chúng ta rất dễ bỏ qua.
Điều đó cho thấy giáo viên không chỉ là người dạy kiến thức mà còn phải quan sát, thấu hiểu và đồng hành với học sinh. Và quan trọng hơn, giáo viên phải thể hiện được sự bao dung, lắng nghe và tế nhị để học sinh tin tưởng chia sẻ, tâm sự những khúc mắc trong cuộc sống.
Theo PGS. TS Chu Cẩm Thơ - Phó Tổng Giám đốc Đại học Phenikaa, Phó Tổng thư ký Hội Khoa học Tâm lý Giáo dục Việt Nam, vấn đề bạo lực học đường luôn là một thách thức lớn trong môi trường giáo dục.
PGS.TS Chu Cẩm Thơ cho rằng, giáo viên giữ vai trò trung tâm và then chốt trong nỗ lực phòng, chống bạo lực học đường. Giáo viên là người tiếp xúc trực tiếp, thường xuyên nhất với học sinh ở trường học. Điều này cho phép họ có thể quan sát, nhận diện sớm các dấu hiệu bất thường – dù là hành vi bắt nạt (người gây bạo lực) hay những thay đổi tâm lý, cảm xúc (người bị bạo lực). Để giúp giáo viên làm tốt nhiệm vụ này, cần tôn trọng họ, cần trao cho họ quyền, trách nhiệm và điều kiện để thực hiện.
Đồng thời, giáo viên cần được tập huấn để nhận biết các dấu hiệu cảnh báo tinh vi, không chỉ là bạo lực thể chất mà còn là bạo lực tinh thần, bạo lực trên không gian mạng. Khi phát hiện, họ phải là người đầu tiên lắng nghe, trấn an và thực hiện các bước can thiệp ban đầu một cách nhạy bén và kín đáo, tránh làm tổn thương thêm cho học sinh.
Như vậy, khi giáo viên phát hiện sớm và can thiệp kịp thời, chúng ta không chỉ ngăn một vụ việc bạo lực xảy ra, mà còn giữ lại cho các em học sinh sự an toàn, lòng tự trọng và niềm tin vào môi trường học đường
Một trong những cách hiệu quả nhất để phòng, chống bạo lực học đường là tạo dựng văn hóa lớp học tích cực, trong đó giáo viên đóng vai trò dẫn dắt. Khi thầy cô kiên trì xây dựng nền nếp, khuyến khích tôn trọng sự khác biệt, dạy học sinh cách giao tiếp văn minh, lớp học sẽ trở thành nơi an toàn để mỗi em được lắng nghe và chia sẻ.
Theo TS. Phạm Thị Thu Phương, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, gốc rễ của bạo lực học đường thường nằm ở việc học sinh thiếu kỹ năng quản lý cảm xúc, thiếu khả năng kiểm soát hành vi. Do đó, khi giáo viên tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào bài giảng, chẳng hạn như dạy học sinh cách giải quyết mâu thuẫn, cách nói lời xin lỗi; luôn lắng nghe, khuyến khích học sinh chia sẻ thay vì phán xét, trách mắng;
Bên cạnh đó thiết lập quy tắc ứng xử rõ ràng, giúp học sinh hiểu được những hành vi nào được chấp nhận và hành vi nào bị nghiêm cấm, thì cơ hội xảy ra bạo lực sẽ giảm đáng kể..
Một lớp học an toàn không tự nhiên hình thành, mà được định hình từng ngày qua cách giáo viên tương tác với học sinh.
Chia sẻ về vấn đề này, PGS.TS Chu Cẩm Thơ cho rằng, phòng chống bạo lực không chỉ là xử lý sự việc mà là xây dựng một môi trường an toàn. Không ai khác, và làm tốt hơn giáo viên trong xây dựng văn hoá trường học. Bằng hiểu biết và kỹ năng sư phạm, giáo viên có thể lồng ghép giáo dục kỹ năng sống, giáo dục cảm xúc xã hội (SEL), và giảng dạy về tôn trọng sự khác biệt, sự đồng cảm trong các bài giảng hằng ngày.
Đồng thời, giáo viên làm gương trong giao tiếp và giải quyết xung đột, tạo ra một không gian mà mọi học sinh đều cảm thấy được chấp nhận, được tôn trọng và có thể tin tưởng chia sẻ.
Bên cạnh đó, giáo viên kết nối đồng nghiệp, phụ huynh học sinh, để tạo ra môi trường tốt, nuôi dưỡng văn hoá. Một văn hoá trường học tích cực là nền tảng cho giáo dục không bạo lực.
Trong nhiều trường hợp, tình trạng bạo lực học đường kéo dài vì phụ huynh không biết con mình gặp vấn đề, trong khi nhà trường lại thiếu thông tin từ phía gia đình. Lúc này, giáo viên với vai trò là cầu nối, giúp sự trao đổi thông tin giữa gia đình và nhà trường được liền mạch và đầy đủ.
PGS.TS Chu Cẩm Thơ nhận định, giáo viên chính là sợi dây liên kết ba bên - ba chủ thể giáo dục là gia đình, nhà trường và học sinh. Giáo viên cần chủ động trao đổi thông tin với phụ huynh học sinh về hành vi và tâm lý của con em họ, từ đó cùng nhau thống nhất phương pháp giáo dục.
Giáo viên cũng được tin cậy, trao quyền và chủ động truyền tải cho học sinh thấy rằng nhà trường là nơi hỗ trợ, không phải nơi trừng phạt để khuyến khích các em.
Sự tích cực kết nối ba bên của giáo viên sẽ tạo ra sự phối hợp nhịp nhàng, gắn kết, tạo ra bức tường vững chắc, không để bạo lực xâm nhập vào học đường.
Trong bối cảnh ngày nay, môi trường xã hội quá đa dạng tác động vào giáo dục, thì vai trò của giáo viên trở nên đa chiều, đòi hỏi cả kỹ năng chuyên môn, sự nhạy cảm tâm lý và tinh thần trách nhiệm cao trong phòng, chống bạo lực học đường. Việc đầu tư vào công tác bồi dưỡng kỹ năng phòng, chống bạo lực học đường cho đội ngũ giáo viên chính là đầu tư hiệu quả nhất cho sự an toàn và phát triển toàn diện của thế hệ trẻ, cho xã hội.
Bên cạnh đó, mỗi nhà giáo cần xuất phát từ lòng nhân ái, sự thấu cảm để tích cực quan sát, xử lí tình huống tinh tế, phối hợp trong tôn trọng các bên. Đó chính là vắc-xin cho phòng, chống bạo lực học đường.
