Thiết kế sinh thái giúp doanh nghiệp tăng sức cạnh tranh trên thị trường
Thiết kế sinh thái là cách tiếp cận chủ động trong quá trình phát triển các sản phẩm hoặc dịch vụ theo hướng giảm thiểu tác động môi trường trong suốt vòng đời (từ giai đoạn lựa chọn nguyên vật liệu đến thải bỏ), tạo ra các sản phẩm và dịch vụ có tác động môi trường thấp nhất có thể.
Khi áp dụng thiết kế sinh thái, doanh nghiệp cần lựa chọn nguyên vật liệu hợp lý, ít tác động đến môi trường; giảm sử dụng vật liệu; tối ưu hóa kỹ thuật sản xuất; tiết kiệm và sử dụng năng lượng hiệu quả; tối ưu hóa hệ thống phân phối; giảm thiểu tác động môi trường trong quá trình sử dụng; kéo dài thời gian "sống” của sản phẩm; tối ưu hóa quá trình thải bỏ như khả năng thu hồi, tái sử dụng, tái chế... Theo Cơ quan Môi trường châu Âu thiết kế sản phẩm phù hợp có thể giúp giảm 80% tác động môi trường trong suốt vòng đời sản phẩm.
Trong xu thế chung về phát triển bền vững của thế giới, Việt Nam đã có hệ thống chính sách để can thiệp các khâu từ sản xuất (cải tiến quy trình để giảm tác động môi trường), tiêu dùng (khuyến khích thay đổi hành vi), thải bỏ (quản lý chất thải). Thiết kế sinh thái được xác định là một trong những chương trình, nhiệm vụ ưu tiên tại Dự thảo Kế hoạch hành động quốc gia về kinh tế tuần hoàn tới năm 2035. Đây cũng là một trong những nội dung quan tâm trong đàm phán Hiệp ước toàn cầu về ô nhiễm rác thải nhựa do Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì xây dựng, đang trình Thủ tướng Chính phủ.
Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã có các quy định cơ sở quan trọng cho thực hiện kinh tế tuần hoàn, là tiền đề thúc đẩy thiết kế sinh thái tại Việt Nam. Cụ thể, Luật đã quy định về kinh tế tuần hoàn (Điều 142), sản phẩm, dịch vụ thân thiện môi trường và nhãn sinh thái (Điều 145), trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, nhập khẩu (Điều 54 và 55). Nghị định 08/2022/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã quy định chi tiết về Hồ sơ đề nghị và thủ tục chứng nhận nhãn sinh thái Việt Nam (Điều 146 và Điều 147). Thông tư số 02/2022/TT-BTNMT quy định chi tiết các điều của Luật Bảo vệ môi trường; trong đó quy định tiêu chí và quy trình đánh giá sản phẩm đáp ứng bộ tiêu chí nhãn sinh thái Việt Nam (Điều 76 và 77)…
Nghiên cứu “Xây dựng tiêu chí thiết kế sinh thái, đề xuất lộ trình áp dụng thiết kế sinh thái cho bao bì của một số ngành, lĩnh vực ở Việt Nam” thuộc dự án “Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam” do Tổ chức Quốc tế về bảo tồn thiên nhiên tại Việt Nam tài trợ, Bộ Tài nguyên và Môi trường là cơ quan chủ quản nhằm đưa ra cách tiếp cận phù hợp cho Việt Nam trong triển khai thiết kế sinh thái.
Theo Tiến sĩ Đinh Quang Hưng (Viện Chiến lược chính sách tài nguyên và môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường), thiết kế sinh thái đem lại những hiệu quả tích cực, giảm áp lực đến môi trường như giảm thiểu chất thải, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, tiết kiệm chi phí, tạo việc làm xanh. Đặc biệt, thiết kế sinh thái giúp các doanh nghiệp đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của người tiêu dùng về sản phẩm thân thiện, bền vững và góp phần tăng sức cạnh tranh trên thị trường…
Trong quá trình chuyển đổi sang thiết kế sinh thái, doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc dẫn đầu về đổi mới công nghệ, từ đó tạo ra xu hướng bao bì xanh và nâng cao nhận thức về bao bì xanh qua các chiến dịch truyền thông… Quá trình này đòi hỏi chi phí nguyên liệu, công nghệ tái chế, các quy định pháp lý và việc chuyển đổi cần dựa trên các điều kiện của từng địa phương. Vì vậy doanh nghiệp nên đầu tư nghiên cứu và phát triển các vật liệu thân thiện với môi trường, đào tạo và nâng cao nhận thức của nhân viên về tầm quan trọng của thiết kế bao bì sinh thái. Bên cạnh đó, cần đưa ra các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư, nghiên cứu, xây dựng các hướng dẫn kỹ thuật, hỗ trợ tạo dựng thói quen và thị trường cho các sản phẩm sinh thái…
Đã có một số doanh nghiệp tại Việt Nam ứng dụng thiết kế sinh thái bao bì. Điển hình là Nestle Việt Nam cam kết đến năm 2025, trên 95% bao bì được thiết kế để tái chế; giảm thiểu 1/3 lượng nhựa nguyên sinh trong bao bì thông qua hỗ trợ phát triển hệ thống thu gom, phân loại và tái chế hiệu quả.
Nestle thực hiện theo các nguyên tắc tính đến hiệu suất sản phẩm nhằm loại bỏ các bao bì gây vấn đề, giảm màng bọc nhựa, cải thiện hiệu suất môi trường, tăng giá trị tái chế cho các loại bao bì được tái chế theo quy mô trong hệ thống tái chế hiện tại và tương lai. Để tăng tính hiệu quả của tiêu dùng bền vững và hành động vì một tương lai không rác thải, Nestle Việt Nam cũng đẩy mạnh gắn kết và thúc đẩy truyền thông rộng rãi tới người tiêu dùng về phương thức xử lý bao bì có trách nhiệm,…
Khái niệm “thiết kế sinh thái” (Ecodesign) được đưa ra nghiên cứu, thảo luận chính thức tại Hội nghị quốc tế Thiết kế sinh thái lần đầu tiên vào năm 1989 tại California (Hoa Kỳ). Sau đó, Cơ quan Môi trường châu Âu đã xây dựng một tiêu chuẩn áp dụng tại châu Âu hướng tới việc giảm thiểu tối đa sự tác động tiêu cực về môi trường trong suốt vòng đời của sản phẩm.
Nhiều quốc gia đã áp dụng thành công mô hình thiết kế sinh thái như Hoa Kỳ, Liên minh châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc và Australia trong việc tăng cường các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp phát triển sản phẩm thân thiện với môi trường, thực hiện chương trình quốc gia về giảm thiểu rác thải nhựa, yêu cầu tất cả các sản phẩm điện tử phải có khả năng sửa chữa, tái tạo, giảm tiêu thụ năng lượng…/.
Hoàng Vân
